Pomorski arheolozi nam otkrivaju tajne morskih dubina
Pomorska arheologija je relativno mlada naučna disciplina koja je započela svoj život prvo pod okriljem klasične arheologije, da bi se zatim razvila kao posebna oblast. Čime se bave pomorski arheolozi, kakav je njihov značaj za spoznaju istorije i načina života ljudi i kako će se razvijati u budućnosti, pokušali smo da otkrijemo na svetskoj Mreži.
Prema osnovnoj definiciji koju smo našli na www.maritimearchaeologytrust.org, pomorska arheologija bavi se proučavanjem istorije i materijalnih ostataka ljudi i njihovih aktivnosti vezanih za oblasti na vodi, pod vodom i svega što je povezano s morem. U ovo su uključene olupine brodova potonulih u davnim vekovima, staništa koja su se našla pod vodom, kao i naselja u priobalnom delu. U poslednjih dvadeset godina, drastično su se promenile definicije čime se bavi ova grana arheologije. Naime, saznanja naučnika o promenama nivoa mora dovela su do toga da su pojedine naseobine ljudi koje su se nekada nalazile iznad površine vode sada potopljene, u potpunosti ili delimično, te su postale predmet interesovanja pomorskih arheologa.
Put do dna
Istorija pomorske arheologije počinje tek pre nekih 150 godina. Uzrok relativno kasnog nastanka ove nauke leži u dubini morskog dna i izazovima koji su bili povezani s njegovim istraživanjem. Pronalazak modernog zvona za ronjenje, koje je patentirao Guglielmo de Lorena 1535. godine, zasnovan je na Aristotelovim ranim opisima njegove upotrebe tokom četvrtog veka pre naše ere. Na stranici www.divingheritage.com videćemo da Guglielmo nije prvi došao na ovu ideju, kako mu pripisuju pomorski arheolozi, već da je vekovima pokušavano da se omogući neka vrsta autonomije ljudima za boravak ispod vode.
Da bi se ispravno tumačili i razumevali rezultati pomorskih arheologa, neophodno je i znanje kako se geografija naše planete menjala tokom poslednjih par miliona godina. Naučnici su ustanovili da je nivo mora varirao tokom ovog dugog perioda i to u rasponima od čak 120 metara. Te promene nisu oblikovale samo kopnene mase već su uticale i na sam život u morima i prirodu priobalja. Putanja kojom se naša planeta kreće oko Sunca utiče na količinu energije koju Zemlja dobija, ali i na distribuiranje te energije po površini. Značaj promena u kretanju Zemlje oko Sunca prvi je primetio naučnik Joseph Adhemar 1842. da bi njegovu teoriju razvio James Croll, ali pravi značaj ove pojave prepoznao je naš naučnik Milutin Milanković 1920. godine, te je taj fenomen i dobio ime po njemu Milankovićevi ciklusi. Te naizgled male promene u udaljenosti planete od Sunca i ugla pod kojim sunčevi zraci padaju na tlo, mogu da dovedu do porasta temperature, topljenja veliki ledenih masa na polovima i porasta nivoa mora ili pak do hlađenja, povećanja količine leda i pada nivoa mora. Ukoliko niste upoznati sa radom ovog svetski priznatog naučnika, savet je da posetite stranice Memorijalnog društva Tesla na adresi www.teslasociety.com.
Lov na blago
Podvodna arheologija osvetlila je ulogu i uticaj pomorstva tokom bronzanog doba u Mediteranu. Razumevanju obima i načina sprovođenja trgovačke razmene u ovom periodu, značajno je doprinelo otkrivanje olupine Cape Gelidonya iz 12. veka pre Hrista, 1960. godine u oblasti južne Turske. Ispostavilo se da je to bilo zlatno doba međunarodne trgovine, a takav zaključak donet je na osnovu podvodnih istraživanja. Na www.nauticalarch.org je detaljno opisan proces vađenja ove značajne olupine, zajedno sa fotografijama sa originalne lokacije, kao i izveštajima o analizi tovara.
Tokom starog Rima, trgovačke mreže raširile su se van granica Mediterana, sve do Indijskog okeana. Luka koja se najviše koristila tokom prvog i trećeg veka pre Hirsta, Mios Hormos, nalazila se na obali Crvenog mora. U to vreme luksuzom su se smatrali razni začini, ali i egzotični materijali, poput kornjačinih oklopa i aromatičnog tamjana. Arheološki ostaci luke Mios Hormos danas predstavljaju samo tužne ruševine nekadašnjeg burnog života koji se tu odvijao, ali još se mogu videti lukobran, skladišta i ostavljene amfore. Na sajtu Univerziteta iz Sautemptona www.southampton.ac.uk, koji je tokom pet godina sprovodio istraživanje ove oblasti, možete detaljno da pročitate kako je istraživanje sprovedeno, šta je tačno pronađeno i šta su arheolozi ustanovili na osnovu toga.
Rimljani nikada nisu uspeli da prošire svoje carstvo na Skandinaviju, te su stari Vikinzi svoje brodove, po kojima su bili poznati, razvijali na samosvojan način i po sopstvenim principima. Većina karakteristika njihovih brodova definisana je još u četvrtom veku pre Hrista, a istraživanja su pokazala da su imali posebna plovila za različite namene, od brodova koji su prenosili teške terete, preko vojnih pa do čamaca koji su se koristili za ribolov. Zanimljivo je da ne postoje nikakvi planovi i nacrti za brodove koje su pravili. Umeće brodogradnje prenosilo se s kolena na koleno, a koncept broda zavisio je prvenstveno od svrhe za koju su bili namenjeni. Ono što im je bilo zajedničko jeste to što im nisu bile potrebne luke, jer je konstrukcija dozvoljavala da brod pristane na bilo koju obalu koja ima pesak ili šljunak. Na adresi www.vikingeskibsmuseet.dk, nalazi se prezentacija muzeja na kojoj možete da se upoznate s vikinškim načinom gradnje brodova, stilom života, pa čak i ishranom.
Kako smo plovili
Usavršavanje tehnika gradnje brodova dovela je i do povećanja količine tovara koji mogu da prevezu. Brodovi koji su u 11. veku mogli da nose oko 60 tona, dva veka kasnije stigli su do skoro tri puta većeg tereta da bi do 15. veka bili u stanju da prevezu oko 450 tona. Međutim, zbog veličine brodova, nisu sve luke bile u stanju da ih prime. Zbog svoje ekonomičnosti, manji brodovi i dalje su preovlađivali. Istraživanja su potvrdila da život na ovim brodovima nije bio preterano udoban. Nije postojala suva paluba, te su talasi i kiša prodirali u sve prostorije ostavljajući posadu mokru danima. Na sajtu arhiva koji čuva spise iz raznih perioda (www.archaeologydataservice.ac.uk) možete pronaći dokumentaciju o brodu Bryggen, koji je pronađen u Bergenu u Norveškoj.
Novembra 1796. godine, brod Sydney Cove isplovio je iz Kolkate s posadom u kojoj su većinu činili azijski mornari. To nije bila retka pojava, čak je i Vasco da Gama, koji je vodio prvu evropsku ekspediciju u Indijski okean, imao mornare koji su bili poreklom sa istočnih obala Afrike, a brodovi tog doba bili su prva globalna radna mesta. Pronalazak broda Sydney Cove omogućio je arheolozima da istraže razvoj australijskih kolonija i gradnje brodova u kolonijama. Nažalost, do sada nije pronađen nijedan dokument članova posada u kojima bi se moglo nešto više saznati, već samo zapisi kapetana i dnevnici brodova u kojima su uglavnom bila zabeležena suđenja pobunjenicima. No, na www.parks.tas.gov.au, možete da saznate sve o pomorskom nasleđu ovih dalekih krajeva, brodovima koji su pronađeni i dostignućima pomorskih arheologa.
Pirati na delu
Teško je preskočiti priču o piratima, koji su koliko fascinantan, toliko i nedokučiv deo ovog dela istorije. Iako postoje priče o piratima, arheolozi su se dugo pitali da li će ikada locirati neki njihov brod i kako bi uopšte mogli da ga razlikuju od običnog trgovačkog. Ta dilema danas je razrešena i postoji nekoliko takvih lokacija, kao i metodologija kako se prepoznaje gusarski brod. Posebna podoblast pomorske arheologije bavi se baš ovim brodovima i došlo se do sledećih zaključaka: piratski jedrenjaci imaju mnogo više oružja nego standardni, a to oružje je šarolikog kvaliteta i potiče od različitih proizvođača, prvenstveno zato što je uglavnom bilo ukradeno, a retko kada zvanično nabavljeno. Na adresi www.qaronline.org možete da pronađete dosta podataka o istoriji pirata, a prezentacija se bavi olupinom broda Queen Anne’s Revenge, koji se smatra glavnim brodom Crnobradog.
Podvodna arheološka nalazišta na meti su ljudi koji nelegalno žele da dođu do vrednih artefakata. Lovci na blago ne poštuju standarde koje prate arheolozi niti procedure koje su definisane i neretko unište čitava nalazišta. UNESCO je 2001. godine usvojio Konvenciju za zaštitu podvodnog nasleđa, što je prvi dokument te vrste, a na stranicama ove organizacije možete da se upoznate sa osnovnim principima www.unesco.org (Convention on the Protection of the Underwater Cultural Heritage).
U dubinama mora stari i napušteni brodovi čuvaju svoje priče čekajući arheologe da ih otkriju kako bismo više saznali o životu ljudi iz daleke prošlosti, kako su trgovali, putovali i kako su se razvijale tehnika i tehnologija gradnje plovila, od prvih čamaca pa do najsavremenijih brodova. Svetska Mreža je tu da proširi naša znanja.
Vesna Milošević
